Саясий тутумдагы өзгөрүүлөр: элдин талабы жана инвестор тартуунун зарыл шарты
Кыргызстан эки негизги инвесторго ээ: Россия жана Кытай. Соңку мезгилде Россия Федерациясы менен жаңы ири инвестициялык долбоорлор ишке ашырыла элек. Өз кезегинде, Кытай өзү үчүн ыңгайлуу шарттардагы долбоорлорго инвестиция салган: насыя берип, ишти кытайлык компаниялар жасашын талап кылган. Натыйжада, биздин өлкө чындыгында, акчаны көргөн жок, бирок ири суммада карыз болуп калды. Бул тышкы саясий оюнчулардын кыргыз саясий тутумуна ишениминин жетишсиздигинен улам келип чыгууда.
Парламенттик-президенттик системанын кыргызча вариантында, акыры, баарына жооп бере турган жана бирөө-жарым менен теңата сүйлөшө турган адам болгон жок. Мисалы, ири бизнесте. Республикалык деңгээлде дагы, жергиликтүү деңгээлде дагы айрым коопсуздук кепилдиктерин бере турган адам болбоду. Алар парламентке таптакыр ачык эмес тутум боюнча шайланган, президент экономика үчүн жооптуу эмес. Премьер-министр каалаган убакта кызматтан кетирилиши мүмкүн, ал үчүн бир партия көпчүлүк коалициядан чыкса жетиштүү.
Садыр Жапаров сунуш кылган жаңы саясий система өлкө ичинде дагы, эл аралык деңгээлде дагы көптөгөн суроолорго жооп берет. Бир мандаттуу же аралаш парламенттен турган президенттик республика сунушталат. Андан тышкары, алар партиялык тизмелерге артыкчылык берүүнү каалашат — шайлоочу партиянын тизмесинен талапкерди да тандай алат. Ошондой эле административдик-аймактык реформа жүргүзүлүп, жергиликтүү мамлекеттик администрация башчыларынын (район башчыларынын) ыйгарым укуктары күчөтүлөт. Башкача айтканда, өлкөнүн деңгээлинде жооптуу конкреттүү адам болот (президент), ошондой эле жергиликтүү деңгээлде (район башчысы жана ушул райондун депутаты), алар менен инвесторлор дагы, жергиликтүү тургундар дагы сүйлөшөт.
Өлкөнүн аймактары Садыр Жапаровду колдошту, анткени азыр алардын үнү угулбай жатат. Көңүл бурулбай калган адамдар радикалдашып, ар кандай инвесторлорго карыз төлөчү акчанын баштыгы катары карашат же алардын айткандарын угуп, бийликтин жоопкерчилигин конкреттүү адамдардан издешет.
Садыр Жапаров өзүнүн позициясын — жөнөкөй жарандардын сөзүн уккан жана уккусу келген адам катары талашты. Ал саясий система жөнөкөй адамдарга түшүнүктүү болуш керек деп ачык жарыя кылууда. Олуттуу жана социалдык жактан жооптуу инвесторлор ар дайым стабилдүүлүк болгон жерге, оюндун так жана өзгөрүлбөс эрежелери, өз капиталдарынын коопсуздугунун кепилдиги болгон жерге келишет. Тилекке каршы, акыркы жылдары мунун бири дагы болгон жок.
Конституцияга тийиштүү өзгөртүүлөр менен президент инвесторлордун капиталынын жана мүлкүнүн коопсуздугуна кепилдик бере алат. Ошондо россиялык компаниялар жана ЕАЭБдин башка өлкөлөрүнүн компаниялары өлкөгө инвестиция салышат. Экономикалык интеграция сөз жүзүндө эмес, иш жүзүндө ишке ашат.
Россиянын капиталы кирешенин деңгээли өтө жогору баалуу металлдарды казып алууга гана кызыкдар эмес, көпчүлүгү ар кандай саясий шарттарда инвестиция салууга даяр. Россиянын капиталы айыл чарба продукцияларын, логистиканы, энергетиканы кайра иштетүүгө кириши мүмкүн, ал тургай, кыргыздар үчүн зарыл болгон электроника жана машиналарды куроо үчүн кубаттуулуктун бир бөлүгүн берүүгө даяр. Ошентип, өлкөдө он миңдеген жумуш орундары түзүлөт, аймактар өнүгөт
Кыргызстан квалификациясыз жумушчу күчүн эмес, айыл чарба азыктарын жана чийки заттарды эмес, кайра иштетилген азыктарды, жергиликтүү кесиптик лицейлерде билим алган квалификациялуу жергиликтүү жумушчулар даярдаган азыктарды жеткирип берет. Электр кубаты, курулуш чыгымдары жана жумушчулар үчүн жетиштүү эмгек чыгымдары арзан болгондуктан, ушул этаптардын бардыгын Кыргызстанда өткөрүү инверсторлорго пайдалуу.
Бирок мунун бардыгы кепилдиктердин шартында гана мүмкүн. Анткени инвесторлор бир нече жылдан кийин биринчи жолу чыныгы киреше алышат. Мындай кепилдиктерди Жапаров сунуш кылган жана Кыргызстандын жөнөкөй жарандары колдогон тутум камсыз кыла алат.
Мирлан Туменбаев, серепчи